ทำความรู้จัก ฝุ่นจากการก่อสร้าง อันตรายแค่ไหน ในการก่อสร้างอาคาร ถนน และโครงสร้างพื้นฐานต่าง ๆ มักจะมีฝุ่นฟุ้งกระจายอยู่ในอากาศโดยที่เราอาจมองไม่เห็น ฝุ่นจากการก่อสร้างเหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงสิ่งสกปรกที่รบกวนการมองเห็นหรือทำให้พื้นผิวเลอะเทอะเท่านั้น แต่ยังแฝงไปด้วยอันตรายที่อาจส่งผลต่อสุขภาพของเราในระยะยาว โดยเฉพาะอนุภาคฝุ่นขนาดเล็ก เช่น PM2.5 และสารเคมีปนเปื้อนที่อาจเข้าสู่ปอดและกระแสเลือดได้

บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักกับฝุ่นจากการก่อสร้าง ประเภทของฝุ่นที่พบได้บ่อย ผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม รวมถึงแนวทางป้องกันเพื่อความปลอดภัยของทุกคนในพื้นที่ก่อสร้างและบริเวณใกล้เคียง

ฝุ่นจากการก่อสร้างมีอะไรบ้าง

ฝุ่นซิลิกา (Silica Dust):

ฝุ่นซิลิกาเป็นหนึ่งในฝุ่นอันตรายที่พบได้บ่อยในอุตสาหกรรมก่อสร้าง และงานที่เกี่ยวข้องกับหินและคอนกรีต ฝุ่นชนิดนี้สามารถก่อให้เกิดโรคร้ายแรง เช่น ซิลิโคซิส (Silicosis) และ มะเร็งปอด หากสูดดมเข้าสู่ร่างกายในปริมาณมาก

แหล่งที่มาของฝุ่นซิลิกา

ฝุ่นซิลิกาเกิดจากกระบวนการที่เกี่ยวข้องกับวัสดุที่มี ซิลิกา (Silicon Dioxide, SiO₂) ในรูปของผลึก (Crystalline Silica) ซึ่งพบในวัสดุก่อสร้างหลายชนิด ได้แก่

คอนกรีต
อิฐ
หินแกรนิต
กระเบื้องเซรามิก
ทราย

กระบวนการที่ทำให้เกิดฝุ่นซิลิกา

การตัด เจาะ เจียร ขัด หรือทุบคอนกรีตและหิน
การทำเหมืองแร่ และการขุดเจาะหิน
การผลิตและติดตั้งพื้นหินอ่อนหรือหินควอทซ์
การพ่นทราย (Sandblasting)

อันตรายจากฝุ่นซิลิกา

ฝุ่นซิลิกาที่มีขนาดเล็กกว่า PM2.5 สามารถเข้าสู่ปอดและก่อให้เกิดโรคที่ร้ายแรง ได้แก่

1. โรคปอดจากฝุ่นซิลิกา (Silicosis)

โรคนี้เกิดจากการสะสมของฝุ่นซิลิกาในปอด ทำให้เกิดพังผืดและลดประสิทธิภาพการทำงานของปอด ไม่มีทางรักษาให้หายขาด และอาการจะแย่ลงเมื่อเวลาผ่านไป

ประเภทของซิลิโคซิส

เฉียบพลัน (Acute Silicosis) เกิดภายในไม่กี่เดือนจากการได้รับฝุ่นในปริมาณสูง
เรื้อรัง (Chronic Silicosis) เกิดขึ้นช้า ๆ เป็นเวลาหลายปีจากการสัมผัสฝุ่นซิลิกาปริมาณน้อยแต่ต่อเนื่อง
เร่งรัด (Accelerated Silicosis) เกิดเร็วขึ้นภายใน 5-10 ปี หลังได้รับฝุ่นซิลิกามากเกินไป

2. มะเร็งปอด (Lung Cancer)

องค์การอนามัยโลก (WHO) และสำนักงานวิจัยมะเร็งระหว่างประเทศ (IARC) จัดให้ฝุ่นซิลิกาเป็น สารก่อมะเร็ง ในกลุ่มที่ 1 ซึ่งหมายถึงเป็นสารที่มีหลักฐานชัดเจนว่าสามารถก่อให้เกิดมะเร็งปอดได้

3. โรคระบบทางเดินหายใจอื่น ๆ

โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) ทำให้หายใจลำบากและเกิดภาวะหายใจล้มเหลว
วัณโรค (Tuberculosis, TB) เพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อวัณโรคในผู้ที่ทำงานสัมผัสฝุ่นซิลิกาเป็นเวลานาน
โรคไตเรื้อรัง ฝุ่นซิลิกาอาจส่งผลกระทบต่อไตและทำให้เกิดโรคไตวาย

แนวทางป้องกันฝุ่นซิลิกา

สำหรับผู้ปฏิบัติงานก่อสร้าง

ใส่หน้ากากป้องกันฝุ่น (N95 หรือสูงกว่า) ที่สามารถกรองฝุ่นขนาดเล็กได้
ใช้ระบบดูดฝุ่น (Local Exhaust Ventilation, LEV) เพื่อลดการฟุ้งกระจายของฝุ่น
ฉีดน้ำพรมก่อนตัดหรือเจาะวัสดุที่มีซิลิกา เพื่อลดปริมาณฝุ่นในอากาศ
ใช้เครื่องมือที่มีระบบดูดฝุ่นในตัว เช่น เครื่องเจียรพร้อมตัวดูดฝุ่น
ตรวจสุขภาพปอดเป็นประจำ โดยเฉพาะผู้ที่ทำงานสัมผัสฝุ่นซิลิกาเป็นเวลานาน

สำหรับนายจ้างและผู้ควบคุมงาน

จัดให้มีมาตรการควบคุมฝุ่นภายในไซต์งาน เช่น การใช้ผ้าใบคลุมวัสดุ การติดตั้งระบบดูดฝุ่น และการกำหนดพื้นที่ปฏิบัติงานเฉพาะ
ให้ความรู้แก่พนักงานเกี่ยวกับอันตรายของฝุ่นซิลิกาและวิธีป้องกัน
ติดตั้งระบบระบายอากาศในพื้นที่ปิดที่มีการใช้วัสดุที่ก่อให้เกิดฝุ่นซิลิกา
ตรวจสอบสภาพแวดล้อมในการทำงานและปริมาณฝุ่นซิลิกาในอากาศตามมาตรฐานความปลอดภัย

สำหรับประชาชนทั่วไป

หลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้พื้นที่ก่อสร้างที่มีฝุ่นฟุ้งกระจาย
ปิดประตูหน้าต่างและใช้เครื่องฟอกอากาศที่มีแผ่นกรอง HEPA เพื่อกรองฝุ่นขนาดเล็ก
สวมหน้ากากป้องกันฝุ่นหากต้องเดินทางผ่านพื้นที่ก่อสร้าง

ฝุ่นไม้ (Wood Dust)

ฝุ่นไม้เป็นฝุ่นที่เกิดจากกระบวนการตัด ขัด หรือเลื่อยไม้ ซึ่งพบได้บ่อยในอุตสาหกรรมเฟอร์นิเจอร์ งานไม้ และงานก่อสร้าง ฝุ่นไม้สามารถก่อให้เกิดปัญหาทางสุขภาพ เช่น การระคายเคืองระบบทางเดินหายใจ และ มะเร็งจมูก ในกรณีที่สัมผัสฝุ่นไม้บางชนิดเป็นเวลานาน

แหล่งที่มาของฝุ่นไม้

ฝุ่นไม้เกิดจากกระบวนการที่เกี่ยวข้องกับการแปรรูปไม้ ได้แก่

การตัดไม้ด้วยเลื่อยวงเดือน เลื่อยสายพาน หรือเลื่อยไฟฟ้า
การขัดไม้ด้วยกระดาษทราย เครื่องขัด หรือเครื่องเจียร
การกลึงไม้เพื่อทำชิ้นงานเฟอร์นิเจอร์
การเจาะไม้และตอกตะปู
การผลิตไม้อัด ไม้ MDF และไม้แปรรูปอื่น ๆ

อันตรายจากฝุ่นไม้

ฝุ่นไม้สามารถเข้าสู่ร่างกายได้ผ่านการสูดดม ทำให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับชนิดของไม้และระยะเวลาที่สัมผัส

1. ระคายเคืองระบบทางเดินหายใจ

ฝุ่นไม้สามารถทำให้เกิดอาการ ไอ จาม น้ำมูกไหล และหายใจติดขัด
ผู้ที่สูดดมฝุ่นไม้เป็นเวลานานอาจเกิด โรคหืดจากการทำงาน (Occupational Asthma)
บางคนอาจมีอาการแพ้จากฝุ่นไม้ เช่น ผื่นคันและอาการอักเสบของเยื่อบุโพรงจมูก

2. มะเร็งจมูก (Nasal Cancer)

องค์การอนามัยโลก (WHO) จัดให้ฝุ่นไม้เป็น สารก่อมะเร็งกลุ่มที่ 1 (Group 1 Carcinogen)
ไม้บางชนิด เช่น ไม้โอ๊ค ไม้บีช และไม้มะฮอกกานี มีสารเคมีธรรมชาติที่อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งโพรงจมูก
ผู้ที่ทำงานในอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับฝุ่นไม้มานานกว่า 10 ปี มีความเสี่ยงสูงขึ้นในการเป็นมะเร็งโพรงจมูก

3. โรคระบบทางเดินหายใจอื่น ๆ

โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) จากการสูดดมฝุ่นไม้ปริมาณมากเป็นเวลานาน
ปอดอักเสบจากฝุ่นอินทรีย์ (Hypersensitivity Pneumonitis) ซึ่งเป็นอาการอักเสบเรื้อรังของปอด
การติดเชื้อราจากไม้บางชนิด โดยเฉพาะหากไม้มีเชื้อราปะปนอยู่

แนวทางป้องกันฝุ่นไม้

สำหรับผู้ปฏิบัติงานที่สัมผัสฝุ่นไม้โดยตรง

สวมหน้ากากกันฝุ่นชนิด N95 หรือสูงกว่า เพื่อป้องกันการสูดดมฝุ่น
ใช้เครื่องดูดฝุ่นหรือระบบดูดอากาศขณะทำงานกับไม้
ฉีดน้ำพรมบนไม้ก่อนขัดหรือตัดเพื่อลดการฟุ้งกระจายของฝุ่น
สวมชุดป้องกันและล้างมือให้สะอาดหลังทำงานเสร็จ
หลีกเลี่ยงการเป่าฝุ่นออกจากเสื้อผ้าหรือพื้นที่ทำงานด้วยลมแรง เพราะอาจทำให้ฝุ่นฟุ้งกระจายในอากาศ

สำหรับโรงงานและสถานประกอบการ

ติดตั้ง ระบบระบายอากาศที่มีประสิทธิภาพ เพื่อกำจัดฝุ่นในโรงงาน
ใช้เครื่องจักรที่มีระบบดูดฝุ่นในตัว
กำหนดโซนทำงานเฉพาะสำหรับงานที่ก่อให้เกิดฝุ่นไม้
จัดให้มีการตรวจสุขภาพพนักงานเป็นระยะ เพื่อเฝ้าระวังผลกระทบจากฝุ่นไม้

สำหรับประชาชนทั่วไป

หลีกเลี่ยงการทำงานกับไม้ในพื้นที่ปิดที่ไม่มีการระบายอากาศ
ใช้เครื่องฟอกอากาศที่มีแผ่นกรอง HEPA หากต้องทำงานกับไม้ในบ้าน
ล้างจมูกและทำความสะอาดร่างกายหลังสัมผัสฝุ่นไม้

ฝุ่นแร่ใยหิน (Asbestos Dust)

ฝุ่นแร่ใยหินเกิดจากการรื้อถอนหรือซ่อมแซมวัสดุก่อสร้างเก่าที่มีแร่ใยหินเป็นส่วนประกอบ เช่น ฉนวนกันความร้อน กระเบื้องหลังคา และแผ่นไฟเบอร์ซีเมนต์ เมื่อวัสดุเหล่านี้แตกหักหรือถูกทำลาย เส้นใยแอสเบสตอสจะฟุ้งกระจายในอากาศ และสามารถเข้าสู่ปอดหากสูดดม

อันตรายจากฝุ่นแร่ใยหิน

มะเร็งปอด ฝุ่นแร่ใยหินเป็นสารก่อมะเร็งที่สามารถสะสมในปอดและเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคมะเร็ง
โรคแอสเบสโตซิส (Asbestosis) เกิดจากการสะสมของเส้นใยแอสเบสตอสในปอด ทำให้ปอดแข็งตัวและสูญเสียความยืดหยุ่น ส่งผลให้หายใจลำบาก

แนวทางป้องกันฝุ่นแร่ใยหิน

ห้ามรื้อถอนวัสดุที่มีแร่ใยหินโดยไม่มีมาตรการควบคุมฝุ่น
ใช้เครื่องมือที่มีระบบดูดฝุ่นและฉีดน้ำพรมก่อนการรื้อถอน
สวมหน้ากากกันฝุ่นระดับ P100 ที่สามารถกรองเส้นใยขนาดเล็กได้
หลีกเลี่ยงการกวาดฝุ่นใยหิน เพราะอาจทำให้ฝุ่นฟุ้งกระจาย

ฝุ่นโลหะ (Metal Dust)

ฝุ่นโลหะเกิดจากกระบวนการ ตัด เจียร เชื่อม หรือขัดเงาโลหะ เช่น เหล็ก ตะกั่ว อลูมิเนียม และทองแดง โดยสามารถแพร่กระจายในอากาศและเข้าสู่ร่างกายทางการหายใจหรือการสัมผัส

อันตรายจากฝุ่นโลหะ

พิษต่อระบบประสาท ฝุ่นโลหะหนัก เช่น ตะกั่วและปรอท สามารถสะสมในร่างกายและทำลายเซลล์ประสาท
ผลกระทบต่อปอด การสูดดมฝุ่นโลหะอาจทำให้เกิด โรคปอดจากการทำงานกับโลหะ (Metal Fume Fever) และ โรคปอดอักเสบ
อวัยวะภายในเสียหาย ฝุ่นบางชนิด เช่น แคดเมียมและโครเมียม อาจทำให้ไตและตับถูกทำลาย

แนวทางป้องกัน

ใช้หน้ากากป้องกันฝุ่นที่เหมาะสม เช่น หน้ากาก P100 หรือ N95
ติดตั้งระบบระบายอากาศและเครื่องดูดควันขณะทำงาน
ล้างมือและเปลี่ยนเสื้อผ้าหลังสัมผัสฝุ่นโลหะ
หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารหรือดื่มน้ำในบริเวณที่มีฝุ่นโลหะ

ฝุ่นเคมี (Chemical Dust)

ฝุ่นเคมีเกิดจากการใช้งานสารเคมีแห้งในงานก่อสร้าง เช่น ปูนซีเมนต์ ผงปูนขาว และสารเคมีอื่น ๆ ซึ่งสามารถฟุ้งกระจายและส่งผลกระทบต่อร่างกายผ่านทางการสัมผัสและสูดดม

อันตรายจากฝุ่นเคมี

ระคายเคืองผิวหนัง ฝุ่นจากปูนซีเมนต์และสารเคมีบางชนิดอาจทำให้ผิวหนังแห้ง แตก หรือเกิดอาการแพ้
อันตรายต่อดวงตา ฝุ่นเคมีสามารถทำให้เกิดการระคายเคืองและอักเสบที่ดวงตา
ผลกระทบต่อปอด การสูดดมฝุ่นปูนหรือสารเคมีบางชนิดเป็นเวลานานอาจทำให้เกิด โรคปอดจากฝุ่นซีเมนต์ หรือ ภาวะปอดอักเสบจากสารเคมี

แนวทางป้องกัน

สวมแว่นตาป้องกันสารเคมีและถุงมือขณะทำงานกับสารเคมีแห้ง
ใช้หน้ากากกันฝุ่น N95 หรือ P100 เพื่อป้องกันการสูดดมสารเคมี
หลีกเลี่ยงการสัมผัสสารเคมีโดยตรง และล้างมือให้สะอาดหลังการทำงาน
ติดตั้งระบบระบายอากาศในพื้นที่ที่มีการใช้สารเคมีปริมาณมาก

วิธีทำความสะอาดฝุ่นที่เกิดจากการก่อสร้าง

1. การเตรียมตัวก่อนทำความสะอาด

สวมอุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล (PPE): ใช้หน้ากากกันฝุ่น (อย่างน้อย N95 หรือสูงกว่า ถ้าเป็นฝุ่นพิษ เช่น แร่ใยหิน), ถุงมือ, แว่นตานิรภัย และชุดป้องกัน (ถ้าจำเป็น)
ปิดกั้นพื้นที่: ใช้พลาสติกหรือผ้าคลุมปิดบริเวณที่ไม่ต้องการให้ฝุ่นฟุ้งกระจายเพิ่ม
ระบายอากาศ: เปิดหน้าต่างหรือใช้พัดลมดูดอากาศเพื่อลดฝุ่นในอากาศ แต่หลีกเลี่ยงการเป่าฝุ่นโดยตรง

2. วิธีทำความสะอาด

แบบเปียก (แนะนำมากที่สุด)

ฉีดน้ำลดฝุ่น: ใช้ขวดสเปรย์หรือเครื่องฉีดน้ำเบา ๆ ฉีดน้ำให้ฝุ่นชื้น เพื่อป้องกันการฟุ้งกระจาย (อย่าใช้น้ำมากเกินไปจนเกิดโคลน)
เช็ดด้วยผ้าชุบน้ำ: ใช้ผ้าชุบน้ำบิดหมาดเช็ดพื้นผิว เช่น โต๊ะ ชั้นวาง หรือพื้น เปลี่ยนผ้าบ่อย ๆ เมื่อสกปรก
ถูพื้นด้วยน้ำ: ใช้ไม้ถูพื้นกับน้ำสะอาดผสมน้ำยาทำความสะอาดอ่อน ๆ (ถ้าจำเป็น) แล้วตามด้วยน้ำสะอาดอีกครั้ง

แบบแห้ง (ใช้เมื่อจำเป็นเท่านั้น)

เครื่องดูดฝุ่น HEPA: ใช้เครื่องดูดฝุ่นที่มีตัวกรอง HEPA (High-Efficiency Particulate Air) ซึ่งสามารถดักจับฝุ่นละเอียดได้ดี หลีกเลี่ยงการใช้เครื่องดูดฝุ่นธรรมดาที่อาจเป่าฝุ่นกลับออกมา
ไม้กวาดแบบนุ่ม: กวาดเบา ๆ เพื่อรวมฝุ่นเป็นกอง แล้วใช้ที่โกยฝุ่นเก็บ วิธีนี้เหมาะกับฝุ่นหยาบเท่านั้น ไม่แนะนำกับฝุ่นละเอียด

3. การกำจัดฝุ่น

ทิ้งอย่างปลอดภัย: ใส่ฝุ่นที่เก็บได้ในถุงขยะหนา ๆ มัดปากถุงให้แน่น หากเป็นฝุ่นอันตราย (เช่น แร่ใยหิน) ต้องทิ้งตามกฎหมายท้องถิ่น เช่น ส่งไปยังสถานที่กำจัดของเสียอันตราย
ล้างอุปกรณ์: ล้างผ้า ไม้ถูพื้น หรืออุปกรณ์อื่น ๆ ที่ใช้ให้สะอาด เพื่อป้องกันฝุ่นสะสม

4. การป้องกันฝุ่นเพิ่มเติม

ใช้เครื่องฟอกอากาศ: ติดตั้งเครื่องฟอกอากาศที่มีตัวกรอง HEPA ในบริเวณที่เพิ่งทำความสะอาด เพื่อดักจับฝุ่นที่อาจหลงเหลือในอากาศ
ตรวจสอบซ้ำ: หลังทำความสะอาด ตรวจดูว่ามีฝุ่นตกค้างตามมุมหรือพื้นผิวสูง (เช่น พัดลมเพดาน) หรือไม่

ข้อควรระวัง

ห้ามใช้พัดลมเป่าฝุ่น: การเป่าจะทำให้ฝุ่นฟุ้งกระจายและสูดดมได้ง่ายขึ้น
ระวังฝุ่นพิษ: ถ้าสงสัยว่ามีฝุ่นอันตราย (เช่น แร่ใยหิน ฝุ่นตะกั่ว) ควรจ้างผู้เชี่ยวชาญมาจัดการ แทนการทำเอง
สุขภาพ: หากมีอาการไอ หายใจลำบาก หรือระคายเคืองหลังทำความสะอาด ควรพบแพทย์

เครื่องดูดฝุ่นอุตสาหกรรม

เหมาะกับฝุ่นก่อสร้างเมื่อไหร่:

ฝุ่นละเอียดและอันตราย: เช่น ฝุ่นซิลิกา แร่ใยหิน หรือฝุ่นปูน ที่ต้องการการกรองระดับสูงเพื่อป้องกันการฟุ้งกระจายและสูดดม
พื้นที่ในร่มหรือจำกัด: เช่น ภายในอาคารหรือไซต์งานที่ต้องการควบคุมฝุ่นไม่ให้กระจายไปไกล
งานที่ต้องการความสะอาดสูง: เช่น หลังการก่อสร้างเสร็จ เพื่อเก็บฝุ่นละเอียดที่ตกค้าง

คุณสมบัติที่ควรมี:

ตัวกรอง HEPA: ดักจับฝุ่นขนาดเล็ก (0.3 ไมครอน) ได้ 99.97% เหมาะกับฝุ่นอันตราย
ระบบดูดแห้ง-เปียก: เพราะฝุ่นก่อสร้างอาจมาพร้อมน้ำหรือของเหลว (เช่น ปูนเปียก)
ความทนทาน: ต้องรับมือกับฝุ่นหยาบและละเอียดปริมาณมากได้ เช่น ถังขนาด 30-80 ลิตร
กำลังดูดสูง: เพื่อจัดการฝุ่นหนัก เช่น รุ่นอุตสาหกรรมจากแบรนด์ Karcher, Bosch หรือ Klenco

หากคุณอ่านบทความนี้แล้วมีความสนใจที่จะสั่งซื้อเครื่องดูดฝุ่นอุตสาหกรรม คุณภาพดี ติดต่อเราได้ที่ BermudaBKK